بزرگنمايي:

پیام فارس - شیراز- چهارمین جلسه شورای راهبردی پژوهش و فناوری محیط زیست فارس با موضوع نقش تالاب بختگان بر بهداشت و سلامت به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد.

به گزارش خبرگزاری مهر ، این جلسه به منظور ارائه نتایج طرح مطالعات اثر خشک شدن طشک و بختگان بر بهداشت و سلامت جوامع بومی انجام شده و مجری آن پروفسور عزت الله رئیسی بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز در ابتدای این جلسه از همکاران طرح، مریم وحیدی پور دانشجوی دکتری بخش زمین شناسی دانشگاه شیراز، دکتر نغمه سلطانی دکتری محیط زیست از دانشگاه شیراز و ابراهیم محمدی دانشجوی کارشناسی ارشد بخش زمین شناسی دانشگاه شیراز به علت همکاری‌های ارزنده در طرح تقدیر کرده و سپس با اشاره به اهمیت تالاب طشک و بختگان بیان کرد: مساحت این تالاب حدود یکهزار و 300 کیلومترمربع و بطول 100 کیلومتر است؛ این تالاب از نظر وسعت دومین دریاچه کشور است که در کنوانسیون رامسر ثبت شده و دارای تنوع زیستی فراوان و پناهگاه حیات وحش است.
وی افزود: تالاب بختگان به علت دارا بودن جزایر متعدد از مکان‌های زادآوری پرندگان محسوب شده و مرکز تأمین رطوبت انجیرستان استهبان و مراتع و مزارع اطراف نیز است و علاوه بر افزایش رطوبت منطقه به تنظیم درجه حرارت هوا نیز کمک می‌کند.
رئیسی با بیان اینکه این دریاچه در گذشته بسیار پر آب بوده اما از سال 1386 رو به خشکی نهاده است، بخشی از اثرات خشک شدن دریاچه را پایین افتادن سطح آب، خشک شدن خاک‌های سطحی دریاچه، از بین رفتن پیوستگی بین ذرات خاک، شکنندگی پوسته خاک، انتقال ذرات گرد و غبار و نمک توسط باد به شهرها و روستاهای اطراف و به خطر انداختن سلامت مردم منطقه عنوان کرد.
خشک شدن تالاب بختگان لطمه بزرگ بین المللی برای آبروی کشور محسوب می‌شود
مجری طرح بررسی اثرات خشک شدن تالاب‌های طشک و بختگان گفت: خشکی دریاچه باعث کاهش عملکرد انجیرستان استهبان و گیاهان زراعی و مراتع کشاورزی اطراف دریاچه، از بین رفتن جانوران آبزی به ویژه کمبود آب و غذای پرندگان مهاجر و از بین رفتن جوجه و تخم‌های این پرندگان شده است.
رئیسی ادامه داد: متأسفانه این تالاب چند سال است که جزو لیست «کنوانسیون مونترو» یعنی تالاب‌های در معرض خطر قرار گرفته است و این یک لطمه بزرگ بین المللی برای آبروی کشور محسوب می‌شود که ما در جوامع بین المللی نتوانستیم از تالابی که در کنوانسیون رامسر ثبت شده است محافظت کنیم.
وی کاهش گردشگری، نفوذ آب شور به آبخوان‌های مجاور، شور شدن خاک و کاهش عملکرد گیاهان را از جمله عوارض خشکی بختگان دانسته و افزود: متأسفانه تبدیل بخش اعظمی از دریاچه به پلایای مرطوب و خشک از مهمترین عوارض خشک شدن دریاچه است.
به گفته این کارشناس محیط زیست، پلایای مرطوبت آب از طریق مویینگی به سطح زمین می‌رسد و زمانی که سطح سفره‌های آب زیرزمینی بیش از حد افت کند بطوری که آب به سطح زمین نرسد پلایای خشک رخ می‌دهد و در این مرحله دریاچه تقریباً از بین رفته است.
وی بیان کرد: این مطالعه اولین مطالعه‌ای است که به تعیین خواص فیزیکی خاک بستر دریاچه، تعیین رخساره‌های و تهیه نقشه پهنه بندی رخساره‌های رسوبات بستر دریاچه، اندازه گیری سرعت آستانه فرسایش بادی، اندازه گیری آلاینده‌های رسوبات، آب دریاچه و آب زیر بستر دریاچه و محاسبه سالیانه سیلاب ورودی در آبرهه های فاقد ایستگاه هیدرومتری در دریاچه بختگان و طشک پرداخته است و راهکارها نیز ارائه شده است.
به گفته این استاد دانشگاه، آورده رودخانه از سال 1386 کم شده و میزان روان‌آب کاهش یافته است و حداقل آب ورودی از طریق رودخانه کر صفر بوده است.
وی با بیان اینکه در سال‌های پیش از سال 1386 بطور متوسط حدود 600 میلیون متر مکعب از طریق رودخانه کر وارد دریاچه شده است، ادامه داد: سیلاب ورودی از آبراهه‌های اطراف دریاچه به روش تجربی حدود 203 میلیون متر مکعب است که نیاز به تدقیق دارد.
رئیسی عنوان کرد: مساحت پهنه‌های آبدار دریاچه‌ها از طریق تصاویر ماهواره‌ای برای سال‌های مختلف و حجم بارندگی برپهنه آبدار محاسبه شده است؛ بیلان دریاچه در یک دوره تر و خشک مهمترین مطالعه پایه ایست که باید انجام شود.
نگرانی متولیان محیط زیست قدم زدن کنار دریاچه نیست
به گفته این استاد دانشگاه، در تحقیقات انجام شده و بر اساس نقشه‌های کاربری اراضی، کشاورزان حاشیه تالاب بختگان علاوه بر آنکه به سمت کشت بیشتر انجیر روی آورده‌اند، اراضی ملی را تصرف و به حریم دریاچه نفوذ کرده‌اند که از نتایج کم آبی است.
وی تصریح کرد: آبیاری انجیرستان ها نیز توسط تانکرهای آب انجام می‌شود که این در نوع خود بی سابقه است
رئیسی در مورد آلودگی‌های دریاچه اظهار کرد: بیشتر آلودگی‌ها از سمت رودخانه کر وارد دریاچه می‌شود و رسوبات و آب دریاچه از نظر بعضی از آلاینده‌های فلزی بیش از حد مجاز است.
وی ادامه داد: دریاچه‌های بختگان و طشک از 5 رخساره شامل نمک خالص، خاک نمک‌دار، نمک رس‌دار، خاک بدون نمک و پهنه ماسه بادی تشکیل شده است.
وی با بیان اینکه نمک خالص، خاک نمک‌دار، نمک رس‌دار 89 در صد بستر دریاچه را فراگرفته است، افزود: نتایچ اندازه گیری آستانه فرسایش بادی نشان م یدهد که نمک خالص و نمک رس دار در صورت پوسته سالم در مقابل فرسایش بادی مقاوم و خاک بدون نمک و پهنه ماسه بادی مقاومت بسیار کمی دارند.
رئیسی افزود: پوسته‌های سالم نقش مؤثری در مقابل فرسایش بادی دارند و رطوبت پوسته باعث مقاومت در مقابل فرسایش بادی می‌شود.
این استاد دانشگاه با اظهار تأسف، تاکید کرد: اگر مسئولان و دوستداران محیط زیست فریاد می‌زنند محیط زیست و یا دریاچه دارد از بین می‌رود نه به این دلیل است که اینکه می‌خواهند در کنار دریاچه قدم بزنند آنها نگران زیست انسان‌ها و سایر جانداران هستند.
به گفته رئیسی، اگر خشک‌شدن دریاچه با این روند ادامه یابد با توجه به اینکه عوامل اصلی خشک شدن دریاچه بختگان کاهش آورد رودخانه‌ها به همراه کاهش نزولات جوی است، سطح دریاچه به پلایا تبدیل خواهد شد و این نه تنها از نظر بین‌المللی برای ما فاجعه به حساب می‌آید و آبروی کشور را به خطر می‌اندازد که از نظر زندگی انسان‌ها نیز که دریاچه به عنوان محل زندگی و سکونت ما به حساب می‌آید و محیط زیست که شامل کلیه موجودات است به خطر خواهد افتاد و اگر می‌خواهیم که این نمک تبدیل به گرد و غبار نشود باید از تخریب پوسته‌ها جلوگیری کنیم.
وی ادامه داد: در کلیه سال‌هایی که رطوبت خاک زیاد بوده فرسایش صورت نگرفته است بنابراین افزایش رطوبت فرسایش را به شدت کاهش می‌دهد و منشأ رطوبت سفره آب‌های زیرزمینی است
وی با این حال، گفت: باید بدانیم که اصولی‌ترین و اساسی‌ترین راه جلوگیری از افزایش گرد و غبار تأمین حقابه تالاب بختگان است؛ مدیران ما باید بدانند که مسئله مربوط به سلامتی مردم است گرچه مقداری حقابه به تالاب بختگان در این ماه‌های تر رها سازی شده اما نباید فراموش کنیم که ما در ماه‌های خشک دریاچه نیز مشکل اساسی داریم.
نمک‌های برداشت شده از بستر تالاب بسیار آلوده و مضر هستند
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز پیشنهاد داد: به منظور جلوگیری از فرسایش بیشتر بستر رودخانه و تالاب بختگان برای برقراری ارتباط و تردد ماشین‌ها به جای عبور از بستر رودخانه باید از حاشیه رودخانه جاده‌هایی طراحی و راه دسترسی مردم و محیط بانان از کنار تالاب و بالاتر از سطح دریاچه باشد.
وی همچنین در بخش پیشنهادات مطالعه خود، جلوگیری از برداشت نمک توسط برخی از افراد بی اطلاع به ویژه جوامع محلی را ارائه و عنوان کرد: این نمک‌ها بسیار آلوده و مضر هستند که متأسفانه برخی دامداری‌ها استفاده می‌کنند همچنین به لزوم جلوگیری از حضور دام‌ها به درون دریاچه نیز اشاره کرد.
وی در مورد ذرات معلق جامد و مایع در جو بیان کرد: ذرات ریزی که قطری کمتر از 2.5 میکرون دارند با وجود اینکه مقدار آنها از ذرات درشت کمتر است اما به شدت خطرناک‌تر هستند به ویژه در بروز بیماری‌های مختلف قلبی، عروقی و تنفسی چون آسم.
رئیسی با بیان اینکه این ذرات، بیماری‌های ویروسی را به شدت افزایش داده و از طریق انتقال میکروب و عوامل بیماری زا از یک منطقه به منطقه دیگر برده و احتمال بیماری‌ها را افزایش می‌دهند، افزود: ریزگردها بر روی فیزیولوژیک گیاهان، انعکاس، نور و سیستم فتوسنتز گیاهان تأثیر گذار هستند منشأ اصلی ریزگرده ها رسوبات حاوی نمک است که در رخساره‌های تالاب 80 درصد از رخساره‌ها حاوی نمک هستند و متأسفانه حاوی ذرات ریز خطرناکی هستند این ذرات حاوی کلراید سولفات و فلزات سنگین چون جیوه، سرب، ارسنیک و غیره هستند که ناشی از رسوبات آب دریاچه است و بر اکولوژی محیط زیست و تمام جانداران اثرات مخربی خواهد داشت.
پروفسور رئیسی با نمایش آمارهای به دست آمده و گراف‌های متعدد یادآوری کرد: خشکی تالاب‌ها را نباید به گردن خشکسالی بیندازیم پیش‌تر از این هم خشکسالی هایی اتفاق افتاده اما در شرایط مشابه تمام آبی که وارد دریاچه می‌شد صرفاً از بارش نبوده و اقداماتی که ما انجام دادیم خشکی کامل دریاچه را رقم زده است. به طور مثال هزاران چاه غیر مجاز در حوضه آبریز دریاچه‌های طشک و بختگان احداث شده است که باعث کاهش آب رودخانه کر شده است. قبلاً سیلاب‌هایی که دشت مرودشت را در بر می‌گرفت دریاچه را پر می‌کرد اما از سال 86 که سد سیوند و سد ملاصدرا احداث شد، هدف سد سیوند جلوگیری از غرقاب شدن مردشت بود وباید بعد از هر سیلاب آب آن برای دریاچه‌ها تخلیه می‌شد.
وی افزود: سد ملاصدرا نیز با هدف برقابی احداث شده و پس از تأمین برق آب، بخشی از آب آن باید برای دریاچه‌ها رهاسازی شود.
در ادامه مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس ضمن تقدیر و تشکر از دکتر رئیسی اظهار کرد: حضور پروفسور رئیسی و اساتید صاحب تجربه در محیط زیست استان و کشور غنیمت است و تحقیقاتی که انجام شده است چراغ راهی برای ادامه برنامه‌های احیای تالاب است.
حمید ظهرابی از پروفسور رئیسی درخواست کرد همکاری خود را با ستاد احیای تالاب‌های استان ادامه دهد زیرا برای ادامه این کار به تجربیات ارزنده ایشان به ویژه با حساسیت ویژه‌ای که به محیط زیست دارند نیاز است و با اشاره به اینکه با توجه به اعتبار محدودی که تعریف شده بود نمی‌توان شرح خدمات گسترده‌تری را در یک مطالعه پوشش داد از تلاش‌های پروفسور رئیسی و تیم همکار وی که زحمات زیادی را در این مطالعه متقبل شده‌اند قدردانی کرده و گفت: اما طرح عناوین بیشتر و مطالعات تکمیلی در ادامه این پروژه الزامی است.
در پایان مرادی معاون فنی و مهندس نهاوندی معاون نظارت و پایش ضمن ارائه توصیه‌های تکمیلی سوالات فنی خود را مطرح کرده که دکتر رئیسی پاسخ داد و همچنین اعضای شورای پژوهشی از جمله دکتر افضلی، دکتر زمان پور، دکتر هاشمی و دکتر اسماعیلی نیز در رابطه با نتایج تحقیق پرسش و پاسخ‌هایی را انجام دادند.