بزرگنمايي:

پیام فارس - مهم‌ترین حادثه دینی در طول تاریخ تشیع، واقعه عاشورا است. واقعه‌ای که با توجه به اهمیت و ابعاد گسترده آن قابلیت پرداخت نمایشی و تصویری بالایی دارد اما در طول این سال‌ها آنچنان که باید از این ظرفیت عظیم بهره‌برداری مناسبی نشده است که این امر علل و و دلایل مختلفی دارد.
جدا از این موارد قطعاً وظیفه جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان حکومتی شیعی برای تبلیغ موضوعات عاشورایی ایجاب می‌کند تا این مفاهیم بیش از هر قالب دیگری با تولیدات هنری معرفی شود چراکه مطابق فرموده رهبر انقلاب «هر پیامی، هر دعوتی، هر انقلابی، هر تمدنی و هر فرهنگی تا در قالب هنر ریخته نشود، شانس نفوذ و گسترش ندارد و ماندگار نخواهد بود و فرقی هم بین پیام های حق و باطل نیست.»
از طرفی ساخت آثار تاریخی، مذهبی مربوط به واقعه عاشورا نیازمند بودجه بالایی است که طبیعی است این مهم از عهده بخش خصوصی برنمی‌آید و سازمان‌های دولتی باید برای ساخت اینگونه آثار سرمایه‌گذاری کنند،‌ حتی با وجود سرمایه‌گذاری، ساخت آثار در مدیوم سینمایی و یا سریال انتخاب معمول برای تولید این آثار است.
اما تئاتر و نمایش قطعاً توانایی انتقال مفاهیم را بیش از دیگر قالب‌های هنری دارد، از اساس هنر نمایش برای ارتباط مستقیم با مخاطب می‌تواند عمیق‌ترین مفاهیم را به‌نمایش گذاشته و منتقل کند، شاید تنها برتری سینما به تئاتر در میزان و تعداد مخاطبانش باشد چراکه در اکثر موارد سینما و هنر هفتم فراگیری بیشتری دارد.
اما امروز با نمایشی مواجهیم که در قالب نمایش میدانی در بوستان ولایت اجرا می‌شود و هر دو ویژگی مؤثر بودن و مخاطبی بالا را را توامان داشته و میزان مخاطبانی که برای تماشای آن می‌روند بیش از حد انتظار است، به شکلی که شاید تعداد مخاطبانی که تا امروز به تماشای این نمایش نشسته‌اند از تعداد مخاطبان ثبت شده فیلم سینمایی «غریب» (با توجه به مشترک بودن سازمان تولید کننده) بالاتر بوده است.
نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» فصل «راه سرخ» روایتی مصور است که از عید غدیر خم شروع می‌شود و تا عاشورای سال 61 هجری قمری ادامه می‌یابد. این نمایش به کارگردانی حسن بزرا محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که به همت مؤسسه هنری رسانه‌ای سیمای ققنوس روی صحنه می‌رود.
به همین مناسبت با کارگردان این نمایش گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه مشاهده می‌کنید.
من از اساس بحث تفاوتی که میان نمایش و تئاتر قائل می‌شوند را قبول ندارم، به نظرم این صحبت‌ها مقداری بازی با لغات است که انجام می‌شود وگرنه همه اینها نمایش و از گونه‌های مختلف تئاتر حساب می‌شوند،‌ تاتر یک‌سری ابزار دارد و مؤلفه مانند متن، نویسنده، کارگردان، صحنه و یا نور دارد تمام این موارد را نمایش هم دارد یعنی این که بعضی قبلا می‌گفتند که آقا نه این تاتر نیست مثلاً چیز جدید و یک اتفاق تازه‌ای است. اینطور نیست این همه‌ ابزاری که نیاز برای یک تئاتر است را این اثر این‌چنینی هم دارد این هم یک گونه‌ای از تئاتر است، اینکه ما صرفا بگوییم نمایش فقط همان آثاری است که در سالن اصلی تئاترشهر و یا تالار وحدت اجرا می‌شود و این هست و غیر از این نیست دیگر پیشرفتی حاصل نمی‌شود. اما این نکته که تغییر در این نمایش‌ها ایجاد شده درست است.
کارهایی مثل «شب آفتابی» که بعد تبیدل شد به «شبی در کهکشان‌ها»؛ بعد از آن «ستاره صبح» اجرا شد و بعد فصل شیدایی که همچنان هم در استان‌ها اجرا می‌شود، من در همه‌ این‌ها حضور داشتم و برنامه‌ریزی تا کارگردانی را تجربه کردم اتفاقی که شاید تو این سال‌ها برای این نوع نمایش می‌افتاد و حالا در «تنهاتر از مسیح» مثلاً خب ما آمدیم و آن بخش فواصل بین صحنه‌ها را که با حضور مجری همراه بود حذف کردیم تا یک نمایش یکسره داشته باشیم همه اینها برای نزدیک شدن به همین اتفاقی است که شما می‌گویید. ما تلاش می‌کنیم نمایش را به یک فضای شاید تئاتری‌تر نزدیک کنیم و حتی در متن‌ها و محتوا یک مقداری دراماتیک‌تر و نمایشنامه‌نویسی شده‌تر پیش برویم، دیالوگ‌نویسی کنیم و داستان بگوییم.
برای مثال «شب آفتابی» عملاً تدوین یک‌سری اتفاقات بود که از فیلم‌ها استخراج شده بود مثلاً فیلم «امام علی(ع) بود و یعنی این‌ها را آقای بهزادپور کنار هم بر اساس یک روایتی چیدمان کرده بودند و یک روایتی از تاریخ کرده بود.
ما از سال نود و هفت در مجموعه سازمان ققنوس و با کمک سازمان هنری اوج با آقای اسماعیلی شروع کردیم. یکی از مواردی که از ابتدا دغدغه آن را داشتیم این بود که از تک‌محصولی بودن خارج شویم.
ببینید ما در طول سال تا قبل از سال 97 چند ماه پیش‌تولید می‌کردیم و در نهایت یک نمایش اجرا می‌کردیم یعنی عملاً در سال یک نمایش میدانی در طول سال اجرا می‌شد، از زمان آقای بهزادپور تا همین الان، صحبتی که می‌کردیم و دغدغه‌ای که داشتیم این بود که ما باید از این تک‌محصولی بودن خارج شویم و خب آن موقع خیلی دنبال این بودیم و تئاتر جهان را رصد می‌کردیم مثلاً برادوی را رصد می‌کردیم ببینیم که چه اتفاقی دارد در جهان می‌افتد اصلاً پروداکشن این آثار به چه شکلی است؟ به کرات یک موقع با هم می‌نشستیم نمایش‌های خارجی می‌دیدیم تا بررسی کنیم ما چقدر می‌توانیم به اصطلاح خودمان را بکشیم بالا و یک مقداری نزدیک شویم به اتفاقات جذابی که در دنیا به وجود می‌آید ما همیشه به این فکر می‌کردیم که واقعاً یک روزی برسد که ما تبدیل به یک کمپانی شده که در سال آثار متعددی را بتواند تولید کند.
بر اساس این تفکر که ما باید یک کمپانی تاتر بشویم شروع کردیم و خب آن سال شاید اولین کار ما که «تنهاتر از مسیح» بود شاید پنج شش ماه طول کشید تا آن به تولید برسد.
ما تلاش کردیم تا در تولید اول به یک فرمی برسیم که چه کار باید بکنیم چه چیزهایی باید عوض بشود، چه فرمتی ایجاد کنیم و حالا این فرمی که به دست آورده‌ایم را سعی کردیم در کارهای مختلف اصلاح کنیم و روتوش کنیم، این پروسه تا سال گذشته که ما چهار یا پنج اجرا در سال انجام دادیم به مدت دو‌سال تقریباً طول کشید تا ما به این کمپانی برسیم تا بتوانیم واقعاً یک کمپانی تئاتری باشیم که در سال چهار تا پنج کار اجرا کنیم، کارهای پروداکشن دار سنگین با سروشکل که برای تماشاگری که می‌آید جذابیت داشته باشد.
در این پروسه «روشنای شب تار» را کار کردیم بعد «عرض الشمس» را سوریه کار کردیم و «تنهاتر از مسیح»، «جهان بانو» و «جان فدا» یعنی به اینجا رسیدیم که عملاً شاید هر دو ماه به یک اجرا رسیدیم به شکلی که وقتی یک نمایش در حال اجرا بود کار بعدی مراحل پیش تولید ساخت دکور و نوشته شدن متن را طی می‌کرد.
یک مقدار ان‌شالله جمع و جورتر بشویم و اعضای گروه اضافه شوند و منابع مالی به دست بیاید شاید واقعاً پتانسیل داریم واقعاً همزمان هم تو تهران هم تو استان‌های دیگر و هم خارج از ایران آثار مختلف را به‌صورت هم‌زمان اجرا کنیم.
واقعاً یک حسن و خوبی در گروه ما هست که تیم‌های مختلف از تیم نور بگیر تا صحنه تا کارگردانی تا جلوه‌های ویژه آنقدر بچه‌ها پرورش پیدا کردند که نیاز نیست دیگر خود من بالا سر پروژه باشم، من چند روز بروم سر پروژه‌‌ای و کار شروع شود خود اعضای تیم توان این را دارند که اجرا را ادامه دهند.
واقعاً این پتانسیل وجود دارد و برنامه آقای علی اسماعیلی هم بود که نیروهای خوبی را پرورش دادیم، همه اینها باعث می‌شود که این کمپانی شکل بگیرد، دیگر همه مربوط به حسن بزرا نشوند و تیم تولید خودش توانایی انجام کار را دارد.
بله درسته، ما در گروه کارگردانی تقریباً هفت یا هشت دستیار داریم که هرکدام تخصصی بازیگردانی و یا طراحی حرکت کار می‌کند. وظایف همه تفکیک شده‌ است، یعنی من همزمان هم می‌توانم اینجا این تیم را داشته باشم و هم تیم دیگری را در جای دیگری و اجرا هم به نحو احسن پیش برود.
این پروسه به این شکل اتفاق افتاد حالا ما در بخش محتوا همینطور، در بخش اجرا هم همین‌طور، یعنی ما به یک انسجام و به یک فرم رسیدیم و دیگر اینگونه نیست که سالی یک‌بار جمع شویم و یک کاری را انجام دهیم و تمام شود، ما امروز ساختار پیدا کردیم. در این چند سال هم در بخش محتوا و هم در بخش اجرا.
«تنهاتر از مسیح» محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است و تمام زیرساخت‌هایی که در این مجموعه‌ وجود دارد برای این سازمان است،‌از طرفی تولید این نمایش‌ها هم برای اوج بوده و محصول این سازمان است،‌ عملا نذورات فرهنگی که مردم محبت می‌کنند و دارند به اصطلاح کمک می‌کنند برای برپایی این خیمه نمایش امام حسین(ع) این‌ها هزینه‌های جاری نمایش است و باید گفت که تمام اتفاقات جاری این نمایش که دارد هر شب اجرا می‌رود از کمک‌های مردمی است و زیر ساخت نمایش و تولید آن متعلق به سازمان اوج است.
یعنی این نمایش بدون حمایت‌های سازمان اوج شدنی نیست و باز اگر که کمک‌های مردمی هم نباشد شدنی نخواهد بود و این دو مکمل همدیگر هستند.
واقعاً ما یکی از دغدغه‌هایی که داریم و یکی از اهدافمان همین است، واقعاً بنا‌بر‌این نداریم که صرف نمایش‌ها را برای مخاطب خاص یا مثلاً مخاطب مذهبی اجرا کنیم و فکر می‌کنم بهترین تلاشمان بر این هست که واقعاً تمام طیف‌های جامعه را بتوانیم بکشانیم پای نمایش‌ها و نکته‌ای که وجود دارد و خیلی هم برایش تلاش می‌کنیم این هست که ما همیشه می‌گوییم آقا باید جذابیت ایجاد شود، من اگر بخواهم حرف مذهبی و انقلابی بزنم بیان این حرف راهی ندارد الا در یک بستر جذاب.
یعنی اگر من و نمایش داخل آن فرم جذاب با یک‌سری ویژگی‌ها که تماشاگر از من بپذیرد و قبول کند نباشیم فایده‌ای ندارد. اگر این جذابیت نباشد واقعاً شدنی نیست ما داریم می‌بینیم یک فیلم در هالیوود ساخته می‌شود و خب دلیل دارد که این همه هزینه می‌کند یعنی و این‌همه ایجاد جذابیت به اشکال مختلف ایجاد می‌کنند و در نهایت می‌بینید تمام حرفش یک خط است، حتی تمام حرفش یک کلمه است، اما برای زدن همان حرف و همان یک جمله یک ساعت و نیم فیلم با پروداکشن می‌سازند که فقط یک چیزی را به مخاطب القا کنند.
فارس: این جذابیت‌ها در نمایش و شکل کاری شما چه مواردی را شامل می‌شود؟
شاخصه‌های این جذابیت در آثاری که ما روی صحنه می‌بریم اشکال مختلفی دارد، یکی اینکه هیچ چیز در یک نمایش میدانی انتزاعی و جمع‌و‌جور نیست، یعنی اگر شهر میسازیم واقعا شهر است، اگر نخلستان باشد بزرگی نخلستان را دارد، این بزرگ بودن و واقعی بودن همه‌چیز از جذابیت‌های دکور است.
دیگر ابزار جذابیت برای ما دکورهای متنوعی است که می‌آید و می‌رود، حجم بازیگرانی که وارد صحنه می‌شوند و کارشان انجام می‌دهند و می‌روند. ما الان از ابزارها را این نوع نمایش به یک شناختی رسیدیم که سعی می‌کنیم از این‌ها خوب و درست استفاده کنیم، این خودش یک هنر است، سعی می‌کنیم از آدم‌هایی که می‌شناسیم و از بچه‌هایی که دارند کمک می‌کنند و از هنرشان درست استفاده کنیم.
فارس: خلق این جذابیت قاعدتا باید از مرحله تولید محتوا شروع شود.
در مرحله تولید محتوا خیلی دقت می‌کنیم به نوع پردازش محتوا اما واقعاً ما خیلی چیزها را نمی‌توانیم بگوییم به دلیل اینکه می‌بینیم پرودکشن ندارد یعنی ما در تولید محتوا آنقدر دغدغه داریم و فکر می‌کنیم که امکان بیان نمایشی وجود داشته باشد.
محتوایی که ما تولید می‌کنیم اگر یک‌ذره ببینیم این صحنه برای تماشاگر من جذابیت ایجاد نمی‌کند دیگر برای من فایده ندارد، حتی در یک پلان و اتفاقی که داریم نشان می‌دهیم و در تک تک پرده‌ها سعی می‌کنیم که یک حرکتی داشته باشیم که جذابیت ایجاد شود.
فارس: نمایش‌های شما معمولا یک روایت تاریخی دارد، جذابیت‌هایی که از آن‌ها گفتید هم دغدغه اصلی تیم تولید شما است اما شاید روایت صحیح تاریخی کمی دست شما را برای ایجاد جذابیت ببندد،‌ تا چه میزان خود را وفادار به تاریخ می‌دانید؟
ما همیشه تلاش می‌کنیم به متن تاریخ وفادار باشیم،‌اصلا نمایشی که با موضوعات مذهبی در ایران اجرا می‌شود نمی‌تواند به تاریخ متعهد نباشد اما واقعیتی که وجود دراد این است که ما در برخی از موارد به دلیل محدودیت‌های صحنه امکات روایت تمام جزئیات تاریخی را نداریم و ممکن است از برخی اتفاقات که لطمه‌ای به اصل داستان و روایت ماجرا نمی‌زند بگذریم. در طول نوشتن متن و طراحی صحنه‌ها هم تلاش می‌کنیم همیشه منابع تاریخی نمایش را مستند داشته باشیم چون روایت موضوعات این‌چنینی بدون نقل صحیح امکان ندارد.
این کار به‌لحاظ شرعی هم سخت است و ما هم تلاش می‌کنیم که با نقل اشتباه یک واقعه مدوین مخاطبمان نشویم. زیاد به اینکه این روایت برای چه مخاطبی نقل می‌شود فکر نمی‌کنیم و بیشتر تلاش داریم تا حرف درست و صحیح را بزنیم.
گاهی اوقات یک صحنه باعث روشن شدن نقطه‌ای در دل مخاطب شده و او هم بعد از نمایش دنبال اصل روایت تاریخی‌اش می‌گردد، همین تلنگرها در دل فردی که این نکات را نشنیده و یا قبول ندارد برای ما کافی است.
فارس: تقریبا تمام نمایش‌هایی که اجرا کردید موضوعاتی مذهبی و رویکرد و روایتی تاریخی داشته است، آیا به اجرایی با دیگر موضوعات و یا حتی با روایتی غیر تاریخی فکر کرده‌اید؟
یکی از مباحثی که الان مدتی است برای ادامه‌ راه در بخش محتوای آن به شدت داریم پیگیری می‌کنیم و پیش می‌رویم در همین موضوع نمایشنامه‌هایی است که تاریخی نیستند ولی موضوع دینی، مذهبی و یا اعتقادی دارند. این مرحله بعدی کار ما است و در حال آماده سازی محتوای آن هستیم.
فارس: به‌نظر شما یک موضوع اجتماعی توانایی مطرح شدن در قالب نمایش میدانی را دارد؟ موضوعی که از متن آن قطعا باید از صفر آماده شود و مربوط به موضوعات روز جامعه باشد.
اگر یک نمایش با همان ویژگی‌های جذابیت که گفتیم شکل بگیرد دیده خواهد شد، من اعتقادم این هست که با متن خوب و بررسی‌های دقیق نمایشنامه می‌شود یعنی واقعاً اگر یک متن و محتوای درست، یک داستان درست که قابلیت اجرا در قالب نمایش را داشته باشد و پرداکشن خودش را هم داشته باشد قطعا مخاطب زیادی هم خواهد داشت چراکه این قالب توانایی مطرح شدن به اشکال مختلف را دارد.
اما لازمه ساخت همچین نمایشی یک متن کارشناسی شده و حضور جمع جامعه شناس کنار تیم تولید است و این موضوعات به دلیل همزمانی و پرداخت به زمان حال و ذهنیت کامل مخاطب حساسیت بیشتری دارد و باید برای مطرح کردن یک موضوع در آن دقت بیشتری داشت.
فارس: آیا شما برنامه‌ای برای ساخت چنین اثری برنامه دارید؟
یک مدتی در حال تحقیق و پژوهش در موضوع‌های مختلف روز و زمان حال هستیم و سعی می‌کنیم در مباحث مختلف داریم با بچه‌های فکر می‌کنیم که ان شاءالله بتوانیم یک‌سری نمایش‌های این‌چنینی تولید کنیم.
فارس: یکی از نکاتی در رابطه با برخی از آثار شما مورد توجه قرار می‌گیرد موضوع تکرار چند باره یک نمایش است، چه تدبیری دارید که به این تکرار دچار نشوید؟
ما از ابتدای مسیر که این نمایش را اجرا کردیم تا امروز هیچ سالی نبوده عینا همان نمایش تکرار شود، هر سال تغییراتی جدی در هر نمایش به‌وجود می‌آوردیم تا درگیر تکرار یک موضوع و متن مشابه نشویم.
در هر بار اجرا بیش از 50 درصد از نمایش را تغییر دادیم و برای اجرای امسال «تنها تر از مسیح» که بیش از 70 درصد تغییرات داشتیم و برای مثال بخش‌های مربوط به داعش از نمایش حذف شده است.
در این نمایش فصل جدیدی را روایت کردیم و از اتفاقاتی که از غدیر آغاز می‌شود شروع کردیم تا روایت شهادت حضرت زهرا(س) و بعد بع داستان کربلا می رسیم.
فارس: برند «تنهاتر از مسیح» را حفظ می‌کنید؟
بله قطعا باز هم این نمایش را اجرا می‌کنیم اما در صورت اجرای مجدد حتما باز هم تغییراتی را در این نمایش اعمال خواهیم کرد، هرچند این تغییرات به مرور سخت‌تر می‌شود.
فارس: به‌نظر بخش زیادی از نمایش شما نزدیکی زیادی به هیئات مذهبی دارد.
بله در این دوره برای شبیه‌تر شدن به هیئت اتفاق جدیدی را رقم می‌زنیم و یک سینه‌زنی هم اضافه کردیم.