چاپ

پیام فارس - شیراز- سومین نشست علمی یادروز حافظ به‌صورت مجازی برگزار و سخنرانان به مباحثی نظیر ترجمه شعر حافظ، گریز از هژمونی از سنایی تا حافظ و جایگاه عشق در شعر لسان الغیب پرداختند.

به گزارش خبرنگار مهر ، سخنرانان این نشست که سه شنبه شب برگزار شد، مریم حسینی، عبدالمحمود رضوانی و «مو هونگ یان» بودند.
در ابتدای این نشست، مریم حسینی، استاد دانشگاه الزهرا تهران، به موضوع گریز از هژمونی از سنایی تا حافظ پرداخت.
حسینی با این مقدمه سخن خود را آغاز کرد که «در طول تاریخ هزارساله شعر پارسی، شاعران زیادی درباره اوضاع نا به سامان عصر خودشان سخنران رانده‌اند و هرکدام به‌نوعی تلاش کرده‌اند، نقش رسانه‌ای و اجتماعی خودشان را ادا کنند.
وی، افزود: برخی مانند سنایی و حافظ، بیش‌از دیگران به نقد حکومت و دین حاکم زمانه خودشان گرایش داشته‌اند، سپس در ادامه رابطه طبقه فرادست و فرودست را در چارچوب اصطلاح هژمونی کاوید.
به گفته حسینی، هژمونی ترکیبی از عوامل گوناگون سیاسی و فرهنگی و اجتماعی است و از جایی شروع می‌شود که یک طبقه و نمایندگان آن، قدرت خود را از طریق ترکیبی از اجبار و اقناع بر طبقات پایین اعمال می‌کنند.
استاد دانشگاه الزهرا تهران ادامه داد: در شرایط هژمونیک، مردم چنان باورهای حاکمیت را در خود درونی می‌کنند که دولت، صدای خود را از گلوی آن‌ها می‌شنود، در این میان، نقش رسانه‌ها هم در شکل‌دادن به شرایط هژمونیک و هم شکستن آن بارز است.
مسجد و مدرسه و منبر، مهم‌ترین نهادهای هژمونیک دوره حافظ
حسینی گفت: در زمانه حافظ، نهادهایی چون مسجد و مدرسه و منبر، مهم‌ترین نهادهای هژمونیک هستند و در کنار این‌ها، شعر نیز ابزاری هژمونیک برای ارباب قدرت به‌شمارمی‌رود، اما در نبرد میان طبقه حاکم و فرودست، فرودستان هم می‌توانند از ابزارهای هژمونیک استفاده کند.
وی افزود: حافظ به شیوه مطایبه‌آمیز، رفتار حاکمانی چون امیرمبارزالدین را تقبیح می‌کند و از دکان روی‌وریای زمانه شکایت می‌کند: «مشکلی دارم ز دانشمند مجلس بازپرس، توبه‌فرمایان چرا خود توبه کمتر می‌کنند». البته حافظ به طنز و شوخی بسنده نمی‌کند و گاه به زبان هجو آمیز روی می‌آورد: «کجاست صوفی دجال‌فعل ملحدشکل… / صوفی شهر بین که چون لقمه‌ی شبهه می‌خورد.»
استاد دانشگاه الزهرا با اشاره به اینکه استفاده از راوی اول شخص نیز دیگر شگرد حافظ برای شکستن هژمونی است، افزود: او از آنچه بر خودش رفته سخن می‌گوید: «من ترک عشق و شاهد نمی‌کنم، صدبار توبه کردم و دیگر نمی‌کنم».
دکتر حسینی در پایان به‌طورکلی شگردهای حافظ برای شکستن هژمونی را چنین خلاصه کرد و افزود: کاربرد واژه‌های هژمونیک با لحن طنز و تمسخر، جابه‌جایی نقشه، آفرینش مفهوم تازه برای واژه‌ها، هجوم به تابوها، هجوم به واژه‌های دینی فرادستی و تجاهر به فسق و فجور.
دومین سخنران این نشست، استاد ترجمه و مدیر مؤسسه ترجمان علوم بود.
ترجمه آثار بزرگانی چون حافظ و دشواری‌های آن
عبدالمحمود رضوانی سخنرانی خود را با این مقدمه آغاز کرد که چرا بزرگان ما در دنیا به اندازه بزرگان غربی شناخته شده نیستند و در بطن آن جامعه حضور ندارند؟ سپس پاسخ داد: ما در معرفی این بزرگان به جهان اقدامی انجام نداده‌ایم و این می‌تواند ناشی از ناتوانی ما یا اراده نکردن باشد.
وی در ادامه هدف سخنرانی خود را ترغیب جوانان به امر ترجمه اشعار حافظ توضیح داد و گفت: اولین قدم به یاد داشتن این نکته است که حافظ شاعر است و سخنش لایه‌های متعدد دارد که باید در آن‌ها غور کرد و فهمیدشان و درنهایت در ترجمه اعمال کرد و برای این منظور و فهمیدن حافظ، باید با تاریخ زمان او آشنا شد چراکه قبض و بسط زمانه حافظ کاملاً در شعرش تجلی دارد.
دکتر رضوانی گفت: با درک دقیق مفهوم شعر، ترجمه، معنی پیدا می‌کند؛ چراکه درک مفهوم در انتخاب واژه کمک می‌کند و از آنجا که هر واژه بار معنایی خاصی دارد، انتخاب آن‌ها امری بسیار ظریف و دقیق است و حال که حافظ خداوندگار انتخاب واژه اصلح است شایسته می‌نماید که ما هم در ترجمه، کلماتی دقیق و درخور برگزینیم.
وی افزود: موضوع مهم دیگر در ترجمه دیوان حافظ، ترجمه‌ناپذیری بعضی واژه‌هاست؛ آنجا که برای یک واژه چون «رند» بار معنایی خاصی وجود دارد که معادل‌یابی را ناممکن می‌کند، مراجع متخصص مثل دانشگاه شیراز باید تعریفی ارائه دهند و برای مراجع دارای صلاحیت غرب بفرستند تا خود آن واژه در انگلیسی بیاید.
حافظ خداوندگار واژه اصلح است
نکته دیگری که دکتر رضوانی برای ترجمه صحیح شعر حافظ بر آن تأکید کرد، انتقال موسیقی شعر حافظ و توجه به تقارن‌ها و توازن‌های کلام اوست که مترجم باید همگی را در نظر داشته باشد. وی همچنین افزود: حافظ در استفاده از حروف هم‌معنا را در نظر داشته و برای مثال وقتی از قد صحبت می‌کند، از «الف» بیشترین بهره را در کلام خویش می‌برد: «هرچه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست / ورنه تشریف تو بر بالای کس کوتاه نیست»؛ حافظ خداوندگار واژه اصلح است.
رضوانی در پایان خطاب به جوانان بیان کرد: به رغم تمام مشکلات باید قدم در راه گذاشت و نترسید و بلندپرواز بود.
دکتر «مو هونگ یان»، استاد دانشگاه مطالعات خارجی پکن و رئیس مرکز ایران‌شناسی این دانشگاه آخرین سخنران سومین نشست علمی یادروز حافظ بود.
دکتر مو هونگ یان که مترجم آثار کلاسیک و معاصر ایران است، به مبحث «می و عشق در شعر حافظ» پرداخت.
وی با بیان این مقدمه که در سده‌های هجدهم و نوزدهم شعر حافظ از طریق ترجمه‌ها به غرب راه یافت، به تأثیرپذیری شاعران و نویسندگان غرب، به ویژه گوته از حافظ اشاره کرد و گفت: رویکردهای مختلفی درباره عشق و می در شعر حافظ وجود دارد، اما برای شناخت واقعی شعر حافظ لازم است که به تاریخ زمان حافظ و موضوع تصوف تسلط داشت.
وی در ادامه به تشریح بعضی از ابیات حافظ و رویکردهای مختلفی که در تفسیر آن وجود دارد پرداخت. ‌