بزرگنمايي:

پیام فارس - جالب اینجاست این بنزین اغلب از کشورهای اروپایی به ایران می‌رسید و این به معنای دو اهرم فشار علیه ایران بود.
در زمان باراک اوبامای دموکرات، ایران در لیست سیاه شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت و تحریم جهانی علیه ایران اجرا شد.
این در حالی بود که صادرات نفت و واردات بنزین مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرد.
به این صورت که درآمد ارزی کشور از محل صادرات نفت کاهش یافت و از سوی دیگر کشورهای صادرکننده بنزین به ایران از صادرات این فرآورده نفتی خودداری کردند.
شاید سهمیه‌ بندی بنزین بود که در آن زمان توانست تا حدی شرایط کشور را متعادل کند اما این رویه در طولانی‌مدت نمی‌توانست اجرا شود تا پروژه‌های بزرگ پالایشگاه‌سازی در کشور به اجرا درآمد اما فقط ستاره خلیج‌ فارس به بهره‌برداری رسید.
آنچه در ادامه می‌خوانید مروری است از روند پالایشگاه‌سازی در کشور و تاثیر آن در دوران تحریم که ایران را از یک واردکننده به یک صادرکننده بنزین تبدیل کرد.
براساس جدیدترین آمار ارائه شده از سوی کشورهای صادر‌کننده نفت (اوپک) ایران در بهمن سال 99 چیزی حدود دو میلیون و 84هزار بشکه نفت تولید کرده است که نسبت به دی ماه 64 هزار بشکه افزایش یافته است.
براساس این گزارش ایران در سال 2020 به طور متوسط روزانه یک میلیون و 981 هزار بشکه نفت تولید کرده است. نکته قابل توجه اینجاست که این ارقام به تولید نفت‌خام مربوط می‌شود و میعانات گازی در این ارقام محاسبه نشده است. براساس آمار و ارقام رسمی اعلام شده از سوی مسؤولان ارشد وزارت نفت در حال حاضر در کشور ظرفیت روزانه دو میلیون و 200 هزار بشکه نفت‌خام و میعانات گازی وجود دارد به طوری‌که اگر پالایشگاه ستاره خلیج‌ فارس را که تنها توانایی تولید فرآورده از میعانات گازی دارد کنار بگذاریم ظرفیت پالایش نفت کشور چیزی حدود یک میلیون و 850 هزار بشکه در روز خواهد شد.
با این حساب اگر از تمام ظرفیت پالایشگاه‌های کشور برای تولید فرآورده استفاده کرده باشیم در سال 2020 چیزی حدود 131 هزار بشکه نفت‌خام به‌طور متوسط صادر شده است اما در اینجا دو موضوع مهم مطرح می‌شود که اولین موضوع صحبت‌های محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه است که اخیرا در جمع نمایندگان مجلس گفته پیش‌بینی صادرات نفت ایران در سال 1400 نیز همانند سال 99 است به‌طوری‌که انتظار داریم در سال آینده به‌طور متوسط روزانه 600تا 700هزار بشکه نفت‌خام صادر کنیم.
با این حساب اگر مبنا را بر صحت گفته‌های رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور بگیریم آنگاه باید گفت در سال گذشته از تمام ظرفیت پالایشگاه‌های نفت برای تولید فرآورده استفاده نکردیم.
موضوع دیگری نیز در اینجا مطرح می‌شود و آن نیز ارائه آمارهای غیررسمی است که از سوی مراکز بین‌المللی مطالعاتی انرژی منتشر شده است.
مانند شرکت اطلاعات انرژی و ردیابی نفتکش‌ها، «کپلر» که در جدیدترین آمارهای ارائه شده‌اش از صادرات نفت ایران در سال 2020 می‌گوید ایران روزانه به‌طور متوسط حدود 220 هزار بشکه نفت صادر کرده است.
این‌که ایران در سال گذشته میلادی چه میزان نفت صادر کرده چندان در این گزارش اهمیت ندارد بلکه استفاده از ظرفیت‌های پالایش موجود در کشور است که موجب شد تا این گزارش به رشته تحریر درآید.
به گفته علیرضا صادق‌آبادی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، ایران در حال حاضر رتبه اول تولید بنزین در میان اعضای کشورهای صادرکننده نفت‌خام، اوپک را در اختیار دارد به طوری که هم‌اکنون روزانه حدود 115 میلیون لیتر بنزین در کشور تولید می‌شود.
براساس آمارهای موجود در گمرک در شش ماه ابتدایی سال 99 چیزی حدود 30 میلیارد و 349 میلیون دلار حجم تجارت غیرنفتی ایران بوده است که از این میزان 13.5 میلیارد دلار مربوط به صادرات غیرنفتی است که با نگاهی به فهرست صادرات غیرنفتی ایران در شش ماه نخست سال جاری باید گفت بنزین در صدر این جدول قراردارد. این به آن معناست کشوری که تا همین دو، سه سال گذشته واردکننده بنزین بود امروزه به‌عنوان یک کشور مطرح در میان صادرکنندگان این فرآورده پر طرفدار شناخته می‌شود.
چگونه از صادرکننده نفت‌خام به صادرکننده فرآورده تبدیل شدیم به گواه آمارهای منتشر شده در سازمان‌های بین‌المللی تا قبل از تحریم‌های نفتی سال 90 و 91 ایران به‌عنوان دومین کشور تولیدکننده نفت بعد از عربستان در اوپک شناخته می‌شد اما با تحریم‌های اعمال شده از سوی آمریکا و سازمان ملل در ابتدای دهه 90 و همچنین تحریم بنزین که از سوی آمریکا صورت گرفت مسؤولان وقت وزارت نفت ایران تصمیم گرفتند تا ظرفیت تولید فرآورده‌های نفتی را در کشور افزایش دهند به همین دلیل از اواخر دولت دهم نهضت پالایشگاه‌سازی در کشور راه‌اندازی شد.
پیش از آغاز این نهضت در ایران تنها 9پالایشگاه آبادان، اصفهان، اراک، تبریز، کرمانشاه، تهران، بندرعباس، شیراز و لاوان با مجموع ظرفیت عملی پالایش یک‌میلیون و 800هزار بشکه نفت‌خام در کشور موجود بود که در سال 90 برنامه‌ریزی برای ساخت هفت پالایشگاه جدید آغاز شد.
این پالایشگاه‌ها عبارت بودند از: پالایشگاه پارس شیراز، کاسپین گلستان، آناهیتای کرمانشاه، شهریار تبریز، هرمز بندرعباس، نفت‌سنگین خوزستان و ستاره خلیج‌فارس که ناگفته نماند ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به‌منظور فرآوری میعانات گازی در دستورکار قرار گرفت. متاسفانه باید گفت با تغییر دولت و روی‌کارآمدن تفکری مبنی بر این‌که پالایشگاه‌سازی در کشور صرفه اقتصادی ندارد، ساخت تمام این پالایشگاه‌های جدید به غیر از پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس از دستورکار خارج یا این‌که مجوز ساخت‌شان به‌طور کامل ابطال شد.
به غیر از طرح‌های جدید پالایشگاه‌سازی یکی از اقدامات مهمی که در دولت‌های گذشته برنامه‌ریزی و اجرا شد موضوع ارتقا و بهبود کیفیت فرآورده‌های نفتی در کشور بود. ایران اگرچه دارای 9 پالایشگاه نفتی است اما تا پیش از سال 91 عمده فرآورده تولید در این پالایشگاه مازوت یا همان نفت‌کوره بود که به گواه آمار و اطلاعات موسسات بین‌المللی ارزش این فرآورده از نفت‌خام نیز کمتر است. به همین دلیل مسؤولان وقت وزارت نفت و صنعت پالایش کشور تصمیم گرفتند تا با تغییراتی در پالایشگاه‌های موجود تولید فرآورده مازوت و نفت‌کوره را کاهش داده و در عوض تولید بنزین و فرآورده‌های نفتی سبک‌تر را افزایش دهند. به همین دلیل تولید بنزین که در ابتدای دهه 90 حدود 60 تا 65میلیون لیتر بود به حدود 70 تا 75 میلیون لیتر رسید که این افزایش تولید بنزین از محل ارتقای کیفیت تولید فرآورده‌های نفتی در دولت یازدهم ثمر داد اما به هرحال نبود سیاست‌های درست در مصرف این فرآورده نفتی موجب شد دولت یازدهم به دلیل مصرف بالای بنزین در کشور سالانه رقمی حدود دو میلیارد دلار بابت واردات بنزین هزینه کند.
پالایشگاه ستاره خلیج‌ فارس ایران را صادرکننده بنزین کرد همان‌طور که گفته شد مسؤولانی که در وزارت نفت بر مسند کار نشستند معتقد بودند ساخت پالایشگاه کثافت‌کاری است و این گفته را بارها نیز تکرار کرده‌اند اما موضوع در خصوص پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس متفاوت بود، زیرا این پالایشگاه به‌جای نفت‌خام میعانات گازی مصرف می‌کرد.
ایران از بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده گاز در جهان است و استخراج گاز همواره با ماده روغنی سبک به‌نام میعانات گازی همراه است به‌طوری‌که اگر این میعانات گازی از چاه‌های گاز استخراج نشود عملا گاز نیز استخراج نخواهد شد و برای همیشه گاز درون چاه محبوس می‌شود.
به این دلیل باید میعانات گازی را نیز از درون چاه استخراج کرد. میعانات گازی را امروزه در جهان با نام نفت فوق‌سبک می‌شناسند که بهترین خوراک برای تولید فرآورده‌های نفتی سبک مانند بنزین و سوخت جت و ... است. تولید میعانات گازی کشور به دلیل تولید گاز چیزی حدود 600 تا 700هزار بشکه در روز است.
پیشتر قبل از تحریم‌های ظالمانه، میعانات گازی ایران به کشورهای شرق آسیا مانند کره‌جنوبی صادر می‌شد اما با تحریم‌های نفتی عملا فروش و صادرات میعانات گازی به مشکل خورد. این مساله موجب شد تا موضوع ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس که ظرفیت روزانه پالایش 360هزار بشکه میعانات گازی را دارد در دستورکار دولت دهم قرار گیرد و چون صادرات میعانات گازی و مصرف آن پاشنه‌آشیل صنعت نفت است این طرح در دولت یازدهم و دوازدهم نیز ادامه پیدا کرد، در غیر این صورت این طرح پالایشگاهی نیز مانند شش طرح پالایشگاهی دیگر به تاریخ سپرده می‌شد.
اگرچه مسؤولان فعلی وزارت نفت در خصوص روند ساخت پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس بارها ایراد گرفته و انتقاد کرده‌اند اما اگر این پالایشگاه گازی نبود امروز میعانات گازی استخراج‌شده از چاه‌های گاز باید می‌سوخت، زیرا ظرفیت کافی برای ذخیره‌سازی و تولید فرآورده از این میعانات گازی در داخل کشور وجود نداشت.
به‌هرحال پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس با سه فاز فعال امروزه حدود 36 تا 40میلیون لیتر بنزین تولید می‌کند که این میزان تولید بنزین با استاندارد یورو 4 و 5 موجب شده است ایران در جمع کشورهای صادرکننده بنزین قرار گیرد. به‌طوری‌که بخش قابل‌توجهی از درآمدهای ارزی کشور را تامین کرده است.
امروز وزارت نفت میراث‌دار طرح عظیم پالایشگاه ستاره خلیج‌ فارس است که این طرح در دولت دهم آغاز شد اما مساله اینجاست که با توجه به روند مصرف بنزین در کشور و همچنین موضوع درآمدزایی از طریق صادرات این فرآورده که امکان قطع آن وجود ندارد دولت یازدهم و دوازدهم هیچ طرح پالایشگاهی را راه‌اندازی نکرده‌اند که نتیجه مفید آن در سال‌های آتی عاید کشور شود. به‌طوری‌که با این روند مصرف بنزین و نبود پالایشگاه جدید به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، در سال‌های آتی دوباره واردکننده بنزین خواهیم شد یا این‌که برای کنترل مصرف دوباره چاره‌ای جز افزایش مجدد قیمت بنزین وجود نخواهد داشت.
محمدحسین سیف اللهی - اقتصاد / روزنامه جام جم