پیام فارس -

به گزارش خبرگزاری فارس مازندران، در پی مشکلات بی‌آبی استان خوزستان و اظهارات برخی از مدیران در خصوص اینکه می‌ترسیم مازندران به حال روز خوزستان دچار شود، بابک مومنی دکترای علوم و مهندسی آب گرایش سازه‌های آبی و استادیار دانشگاه پیام نور استان مازندران پژوهش‌گر در حوزه‌های آبی با بیش از 15 سال سابقه اجرایی به گفت‌وگوی تفصیلی با فارس پرداخت که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم؛

65 درصد بارش‌های مازندران در فصل پاییز و تابستان رخ می‌دهد
فارس : درباره اقلیم کشور و استان مازندران توضیح دهید؟
مومنی : 85 درصد طبیعت ایران اقلیم خشک و فراخشک دارد و میزان بارش سالیانه در 70 درصد سراسر کشور کمتر از 200 میلیمتر است، در حالی که متوسط جهانی سه برابر این عدد است، پس بدون تعارف ما در یک ایدئولوژی سخت واقع شدیم، این بارندگی‌ها هم حوزه مکانی و زمانی درستی ندارد، عمده بارش‌های ما پاییزه و زمستانه است، در همین مازندران 65 درصد از باران‌ها در فصل پاییز و زمستان اتفاق می‌افتد.
فارس : جزئیاتی از مصارف آب در کشور بیان کنید؟
مومنی : بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف کننده آب در کشور ما است و اقتصاد کشور عمدتا وابسته به کشاورزی است، نرخ بهره‌وری آب در کشور ما به ازای واحد متر مکعب ما 2/7 دلار است اما در کشورهای صنعتی 37 دلار است، بخش کشاورزی مدعی است که در 70 درصد مصرف‌کننده آب است ولی وزارت نیرو می‌گوید که بخش کشاورزی 90 درصد مصرف می‌کند.
*وجود چالش‌های مدیریت منابع آب در خوزستان
فارس : از نظر شما مشکل اصلی استان خوزستان در حوزه آب چیست؟
مومنی : مشکل اصلی استان خوزستان بیش از اینکه به نظام عرضه آبی برگردد به چالش‌های مدیریت منابع آب در این استان برمی‌گردد، منابع آبی وجود دارد ولی چالش‌های انسان محور دلیلش اصلی است، در مورد مسائلی که در ایجاد بحران آب در خوزستان نقش داشته، می‌توانیم بگوییم که چالش‌های عمومی کشور ما روز به روز در حال گسترش است، متوسط بارندگی در کشور 250 میلیمتر و میزان تبخیر نزدیک به دو برابر این عدد است یعنی خروجی آب از میزان نزولات جوی بالاتر است و از کل منابع آب تجدیدپذیر در کشور 71 درصدش به‌صورت تبخیر و تعرق از دسترس خارج می‌شود.
همانطور که می‌دانید، آب تجدیدپذیر آبی است که در چرخه آب تولید مصرف و دوباره بر می‌گردد، از ابتدای دهه 80 مقدار این آب 137 میلیارد متر مکعب بود اما در اوایل دهه 90 به 118 میلیارد متر مکعب رسید و الان به 100 میلیارد متر مکعب رسیده است، کاهش نزولات جوی در سال‌های اخیر در مازندران نزدیک به 750 میلیمتر است ولی آمار خشکسالی در 20 سال اخیر به زیر 650 میلیمتر رسیده است.
*میزان مصرف آب در کشور بالاتر از حجم معتبر است
فارس : در حال حاضر اوضاع کلی کشور در منابع آبی چگونه است؟
مومنی : شاخص‌های معتبر جهانی می‌گوید اگر زیر 40 درصد از منابع آب تجدیدپذیر را مصرف می‌کنید از وضعیت پایداری برخوردار هستید، اگر بین 30 تا 60 درصد را مصرف می‌کنید در شرایط بحران قرار دارید، کشور ما متاسفانه بیش از 87 درصد منابع آبی را مصرف می‌کند یعنی از مرزهای بحران عبور کرده است.
پس افزایش مصرف آب در اثر سیاست‌گذاری‌های کشور افزایش می‌یابد یعنی وارد دست‌اندازی به منابع آب تجدیدپذیر شدیم که ذخایر تاریخی آب کشورمان محسوب می‌شود، که مقدار منایع آب تجدیدناپذیر که خیلی دقیق نیست می‌گویند کل این ذخایر نزدیک 500 میلیارد متر مکعب است آن هم برای بحرانی‌ترین و سخت‌ترین شرایط! از این میزان 131 میلیارد متر مکعب را تا سال 1395 مصرف کردیم.
نتیجه این شده که براساس استانداردهای وزارت نیرو از 609 محدوده مطالعاتی کشور 319 دشت وارد محدوده بحرانی شدند در حالی که حق برداشت آب از این‌ها ممنوع است، و بخش‌هایی از کشور با خشکی اساسی مواجه می‌شوند که متاسفانه عمده صنایع ما در همان محدوده واقع شده‌اند.
*کشت هنداونه و خربزه در سمنان لزومی ندارد
فارس: آیا راهکاری برای کاهش حجم مصرف آب یا انتقال صنایع به استان‌های دارای شرایط هم‌خوان وجود دارد؟ 
مومنی : ببینید! استانی در همچون سمنان که از فقیرترین استان‌ها در بحث آبی است، در 6 هزار و 100 هکتار خربزه و هنداونه کاشته می‌شود که حجم آب مصرفی در این زمین‌ها بیش از مصرف آب کشاورزی در مازندران است، حال در خوزستان که دارای اصلی‌ترین رودخانه های شریانی کشور است همچون کرخه و کارون، چالش به‌وجود آمده است.
مدیریت آب در کشور ما عملا رویکرد تامین آب بیشتر برای مصرف بیشتر بوده است در حالی که تاکید اسناد بالادستی این است که اصلاح الگوی مصرف صورت بگیرد، ما باید متوسط جهانی را در نظر بگیریم متاسفانه راندمان مصرف یعنی نسبت خروجی به ورودی آب در کشور ما زیر 35 درصد است یعنی حدود 65 درصد منابع آبی به هدر می‌رود، هنوز آبیاری سطحی الگوی کشت ما در مازندران دارای تلفات است.
* میزان تبخیر آب و تعرق در خوزستان 3 برابر استان‌های شمالی
فارس : نظرتان درمورد انتقال آب بین استانی چیست؟
مومنی: انتقال آب بین حوزه‌ای در دنیا تعریف شده است اما دارای پنج شرط اصلی است، اینکه الزاما فقط برای شرب باشد، ولی حجم آب انتقال‌یافته از رودخانه‌های حوزه خوزستان به حوزه‌های هم‌جوار آنقدر زیاد است اگر فقط شرب بود معادل نیاز شرب 78 میلیون نفر می‌شد، پس برای شرب مصرف نشده است، که نشان‌دهنده عدم اجرای شرط است، همچنین عدم انتخاب الگوی مناسب کشت با شرایط اقلیمی در خوزستان بیداد می‌کند، میزان مصرف آب تبخیر و تعرق در خوزستان دو تا سه برابر استان‌های شمالی است، یعنی میزان آب برای کشت برنج 2.5 برابر مازندران است ولی 61 هزار هکتار سطح زیر کشت برنج در این استان بوده است.
*با زندگی کشاورزان بازی کردند
فارس : گویا قبلا برای کشت برنج در آن مناطق ممنوعیتی اعلام شده بود چه شد؟
مومنی : بله ـ قبلا مجلس ممنوعیت کشت برنج برای غیر استان‌های شمالی را اعلام کرده بود ولی لغو شد، گفتند خشکسالی تمام شد و با زندگی کشاورزان بازی کردند کشاورزانی که مظلوم‌ترین جامعه تولید در کشور هستند در حالی که غلط است بگویند خشکی تمام شده، چه کسی قدرت پیش‌بینی دارد؟ چرا در خوزستان در کنار حجم عظیم منابع آبی چالش آب شرب وجود دارد، نه اینکه آب برای شرب نباشد، مشکل پایین بودن راندمان‌های مصرف آب، شبکه انتقال مناسب با عدم توسعه‌یافتگی خوب از مشکلات دیگر در مناطق حاشیه‌ای این استان است.
* لزوم عدم انتقال آب بین حوزه‌ای
فارس : راهکارتان برای حل مشکلات آبی خوزستان را بیان کنید؟
مومنی : اول اینکه تکلیف برخی از پروژهای آب بین حوزه‌ای معلوم شود که متاسفانه عمده‌شان با زور و قدرت سیاسی کنترل می‌شوند، این استان هزاران سال با همان منابع مالی زندگی می‌کرد چه مسائل عظیمی رخ داده که این بلا سر این استان آمده خدا می‌داند! من فکر می‌کنم برخی‌ها منافعی دارند، دوم تعریف سیاست‌های پایدار الگوی کشت باید صورت بگیرد، اینکه متقاضیان آب اعم از کشاورزان یا صنعت‌گران ملزم به تحویل حجمی آب شوند، البته این یک آرزو این است که تحویل آب باید به‌صورت حجمی باشد و آب را اندازه‌گیری شده تحویل بدهند در دنیا حل شده است ولی برای ما هم دست‌نیافتنی نیست.
سوم تا زمانی که عیارها و مبانی معتبر یونسکو محقق نشود هیچ پروژه انتقال آب بین حوزه‌ای نباید صورت نگیرد، چرا که انتقال آب بین حوزه‌ای باید بر مبنای معیارها باشد، امروز دنیا آب را علاوه بر کالای اقتصادی، کالایی امنیتی می‌داند، اگر این اتفاقات نیفتد هم مشکل خورستان حل نخواهد شد.
امروزه دنیا در بحث بازچراخوانی استفاده‌ از آب‌های نامتعارف به راه‌حل‌های کلیدی رسیده است، حال سوال اینجا است! ما چند درصد از آب فاضلاب‌ها را تبدیل می‌کنیم؟ که البته وارد چرخه طبیعت شده منابع آب اصلی را آلوده می‌کند در صورتی که از این تهدید می‌توان فرصت ساخت.
*نگران 7.5میلیون متر مکعب آبی هستیم که به سمنان می‌رود
فارس: چرا نگران مازندران هستیم؟
مومنی : اولین بحث انتقال بین حوزه‌ای آب است که طی پروژه‌های متعدد صورت گرفت یا قرار است انجام شود، در تاریخ دیدیم در یک بازه زمانی بخش‌هایی از خاک مازندران را به استان همسایه الصاق شد که این جغرافیای سیاسی است نه طبیعی و استراتژی ندارد.
امروز می‌خواهند 7.5 میلیون متر مکعب آب مازندران را به استان سمنان آن هم برای مصرف غیرشرب منتقل کنند چشم‌انداز را هم 1420 قرار دارند، حالا جمعیت کل استان سمنان تنها به اندازه یک شهر مازندران همچون بابل است، مگر چقدر کمبود آب دارند؟ جالب اینکه سمنان در سخت‌ترین سال‌ها هیچوقت مشکل تامین آب شرب نداشت.
طبق آمار رسمی آبفای استان سمنان، میزان سرانه مصرف آب 204 لیتر در ساعت در شبانه‌روز است که از متوسط کشوری 104 میلی لیتر بالاتر است همین را هم می‌خواهند به 220 لیتر برسانند که با این کار سیاست غلط تامین بیشتر برای مصرف بیشتر را در پیش گرفتند.
*لزوم مهار آب سطحی در مازندران
فارس: مشکلات دیگر حوزه آبی مازندران مطرح کنید؟
مومنی : متاسفانه در مازندران میزان جمع‌آوری آب‌های سطحی ما 10 درصد بوده که آسیب‌زننده است، باید بحث مهار آب سطحی را جدی بگیریم، ما آب‌بندان‌ها را داریم اگر بهسازی و مرمت شوند مهار آب ارتقا پیدا می‌کند، از طرفی، بعد از 30 سال هنوز دو سوم از اراضی ما با سیستم سنتی کار می‌کنند که باید تغییر رویه داده شود آبیاری به سمت سامانه کم فشار برود.
ما با نزدیک به 2 میلیارد دلار می‌توانیم کل اراضی استان‌های شمالی کشور را اصلاح کنیم تا بتوانیم همه نیاز برنج کشور را تامین کنیم، همچنین نزدیک به یک میلیون تن کلزا تولید می‌کنیم تا میزان تولید کل کشور با افزایش دو برابری همراه شود، استان مازندران 700 هزار تن علوفه وارد می‌کند در حالی‌که می‌تواند خودکفا باشد.
*هزینه هزار میلیارد تومانی برای انتقال آب غیرشرب از مازندران به سمنان چه لزومی دارد! 
فارس : هزینه‌های ناشی از انتقال آب مازندران به سمنان را بیان کنید؟
مومنی : هزینه انتقال آب از مازندران به سمنان، 700 میلیارد تومان البته الان بیش از هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود، همین عدد را جای دیگه هزینه کنند چرا به زور می‌خواهند پروژه بسازند؟ در مجموع این پروژه‌ها کشاورزان به این درآمد عادت می‌کنند تا جایی که الان به‌خاطر قیمت‌های کذایی زمین قیمت زمین‌های کشاورزی از عرف خارج شده است.
* لزوم اصلاح ساختار مدیریت آبی در کشور
فارس : حرف آخر؟
مومنی : اگر اصلاح ساختار مدیریت در سطح صورت بگیرد مشکلات حل خواهد شد، هیچ سوپرمنی را در مسیر حل بحران آب نمی‌توانیم پیدا کنیم! ساختار مدیریتی این بخش دچار چالش است، حال که فهمیدیم آب مسئله بحرانی و امنیتی است باید وزارت آب و آبیاری داشته باشیم تا به‌صورت یک نهاد کار کرده و ناظر مستقل وزارت مدیریت آب داشته باشد، موضوع دیگر بحث منایع طبیعی و محیط‌زیست است وزارت منابع طبیعی باید به وجود بیاید تا به‌طور مستقل کار کند.
انتهای پیام/86048/ج