پیام فارس - همشهری /متن پیش رو در همشهری منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
ولایتی، مشاور رهبر انقلاب: مانع کریدور آمریکایی می‌شویم
علیرضا احمدی| تفاهم صلح روز جمعه ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان در کاخ‌سفید تحولات قفقاز جنوبی را وارد مرحله تازه‌ای کرد و واگذاری 99ساله مدیریت کریدور زنگزور به آمریکا، سناریوهای جدیدی را فراروی بازیگران این منطقه قرار داده‌است. در این میان اگرچه ایران از توافق صلح استقبال کرد و آن را گامی مثبت برای ثبات در قفقاز جنوبی دانست، اما ملاحظات چندوجهی مطرح در این مورد، زمینه‌ساز طرح سؤال‌های مختلفی در این‌باره شده است؛ اینکه نگرانی ژئوپلیتیک ایران چه می‌شود؟
درحالی‌که حضور پررنگ نیروهای فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی با نگرانی‌های فزاینده‌ای برای بازیگران این منطقه همراه است، سیر تحولات از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت راهبردی است که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ریشه نام زنگزور
درباره ریشه نام «زنگزور» مباحث مختلفی مطرح شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
ریشه: زنگزور منطقه‌ای تاریخی در قفقاز جنوبی است که محدوده امروزی آن در استان «سیونیک» ارمنستان قرار گرفته است.
نکته تاریخی: گفته می‌شود زنگزور براساس عهدنامه «گلستان» در دوره قاجار به روسیه تزاری واگذار شده‌است.
ریشه زبانی: نام زنگزور احتمالا از زبان‌های ایرانی یا ترکی الهام گرفته شده است.
در مجموع نام «زنگزور» ترکیبی از میراث زبانی و فرهنگی منطقه است که تحت‌تأثیر تمدن‌های منطقه شکل گرفته و به‌دلیل موقعیت راهبردی آن، در مناقشات اخیر دوباره برجسته شده‌است.
اهمیت زنگزور برای جمهوری‌آذربایجان و ارمنستان
جمهوری‌آذربایجان
اتصال به نخجوان
برقراری ارتباط مستقیم زمینی میان جمهوری‌آذربایجان و متحد راهبردی‌اش در منطقه یعنی ترکیه
مزیت اقتصادی، به‌عنوان بخشی از کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی (مانند مسیر شرق - غرب)
افزایش درآمدهای ترانزیتی و تجاری باکو
تقویت جایگاه جمهوری‌آذربایجان به‌عنوان یک هاب ترانزیتی در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی
ارمنستان
رفع انسداد اقتصادی ارمنستان از طریق مسیر زنگزور
دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و تسهیل تجارت منطقه‌ای ایروان
اعمال کنترل حاکمیتی از مسیر عبوری زنگزور
جلوگیری از شکل‌گیری کریدوری بدون نظارت در منطقه حاکمیتی ارمنستان
اهمیت این کریدور در روابط ارمنستان با ایران و روسیه
حفظ توازن در مناسبات منطقه‌ای ارمنستان در چارچوب کریدور زنگزور
موضع ایران درباره زنگزور
موضع ایران پس از توافق 2020:
مخالفت با تغییر مرزها و نقض حاکمیت ارمنستان
مخالفت با هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی در منطقه قفقاز جنوبی
تأکید تهران بر لزوم کنترل کامل کریدور زنگزور ازسوی ارمنستان
لزوم جلوگیری از تبدیل زنگزور به یک کریدور فرامرزی خارج از حاکمیت ارمنستان
مخالفت با افزایش نقش‌آفرینی نیروهای فرامنطقه‌ای در مجاورت مرزهای ایران
نگرانی از کاهش نقش ترانزیتی ایران
دیپلماسی فعال پس از توافق اخیر:
دکتر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب: ایران مانع ایجاد کریدور ایالات متحده در قفقاز می‌شود.
ارتباط نخجوان و جمهوری آذربایجان نیازی به دالان ندارد.
تأکید بر نگرانی ایران از «مداخله خارجی» (به‌ویژه حضور آمریکا در مدیریت کریدور برای 99 سال)
مخالفت با تهدید امنیت و ثبات منطقه
چرا کریدور زنگزور برای ایران مهم است؟
امنیتی
کریدور زنگزور در استان سیونیک ارمنستان، هم‌مرز با ایران قرار دارد.
هرگونه تغییر در کنترل این منطقه یا حضور نیروهای خارجی (مانند آمریکا یا ناتو) می‌تواند تهدیدی مستقیم برای امنیت مرزی ایران باشد.
مدیریت فرامنطقه‌ای کریدور ممکن است به حضور نظامی غرب یا اسرائیل در نزدیکی مرزهای ایران منجر شود. (به‌ویژه با توجه به تحولات پس از جنگ 12روزه)
حفظ مرز مشترک با ارمنستان برای ایران از نظر امنیتی حیاتی است.
کریدور زنگزور می‌تواند با ایجاد تنش‌های قومی یا سیاسی در منطقه، به بی‌ثباتی در نزدیکی مرزهای ایران منجر شود.
اقتصادی
این کریدور می‌تواند زمینه‌ساز کاهش مزیت‌ها و درآمدهای ترانزیتی ایران شود.
کریدور به اصطلاح ترامپ می‌تواند به تضعیف جایگاه ایران به‌عنوان یک هاب ترانزیتی در منطقه منجر شود.
ژئوپلیتیک
کریدور می‌تواند کاهش نفوذ ایران در قفقاز جنوبی را به‌دنبال داشته باشد.
احتمال تغییر توازن قدرت منطقه‌ای به سود رقبای ایران در منطقه وجود دارد.
دخالت آمریکا در توافق صلح و مدیریت کریدور، می‌تواند به مثابه یک تهدید ژئوپلیتیکی برای ایران باشد.
احتمال تحت‌تأثیر قرار گرفتن همکاری‌های کریدوری ایران و روسیه وجود دارد.
حفظ توازن ژئوپلیتیک منطقه در پرتوی مناسبات ایران و ارمنستان اهمیت ویژه‌ای برای ایران دارد.
سود باکو و ایروان از صلح
ارمنستان
باز شدن مسیرهای تجاری ارمنستان از طریق کریدور زنگزور
دسترسی ارمنستان به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی
ایجاد شراکت راهبردی با آمریکا با اعطای حقوق انحصاری توسعه کریدور زنگزور به آمریکا برای 99سال
افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ارمنستان
احتمال تقویت جایگاه ایروان در معادلات قفقاز جنوبی
جمهوری‌آذربایجان
دسترسی مستقیم به منطقه خودمختار نخجوان
تسهیل تقویت روابط اقتصادی و ترانزیتی با ترکیه
تقویت جایگاه باکو به‌عنوان یک هاب ترانزیتی بین آسیای مرکزی و اروپا
افزایش همکاری‌های دفاعی و اقتصادی با آمریکا
تثبیت دستاوردهای نظامی جمهوری‌آذربایجان در جنگ قره‌باغ
مناقشه باکو و ایروان بر سر چیست؟
ماهیت: اختلاف سرزمینی میان ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی و چند ناحیه دیگر
مقطع مهم تنش: مطالبه ارامنه قره‌باغ برای الحاق این منطقه به ارمنستان که منجر به جنگ نخست قره‌باغ شد.
جنگ اول: از فوریه 1988 تا مارس 1994
نتیجه: پیروزی ارمنستان و اشغال قره‌باغ و 7منطقه اطراف آن از سوی ارمنستان
جنگ دوم: از 27سپتامبر 2020تا 9نوامبر همان سال (44روز)
بازار ![]()
نتیجه:
آزادسازی مناطق تحت کنترل ارمنستان در قره‌باغ و مناطق اطراف آن از سوی جمهوری‌آذربایجان
توافق آتش‌بس شامل استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه در منطقه
بازگشت پناهندگان به خانه‌های خود
از مناقشه قره‌باغ تا «زنگزور»
ریشه موضوع: در بند 9توافق آتش‌بس باکو و ایروان، با میانجیگری مسکو به موضوع «رفع انسداد مسیرهای اقتصادی و حمل‌ونقل» اشاره شده است.
ماهیت توافق: در این بند به‌صورت غیرمستقیم بحث ایجاد «کریدور زنگزور» مطرح شده است.
مواضع ترکیه و روسیه
ترکیه
موضع: حمایت فعال از صلح
دلیل: تأکید بر «فرصتی تاریخی» و «رویدادی بسیار مهم» برای ثبات در قفقاز جنوبی
راهبرد: حمایت از صلح باکو و ایروان با هدف بازگشایی کریدور زنگزور برای تقویت ارتباطات اقتصادی و تجاری با آسیای مرکزی
هدف:
افزایش نفوذ منطقه‌ای
ایجاد توازن در برابر نفوذ روسیه
تأمین منافع اقتصادی
روسیه
موضع: حمایت همراه با احتیاط از توافق صلح (استقبال از توافق صلح بین ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان)
نکته: نگرانی مسکو از کاهش نفوذ و تأثیرگذاری منطقه‌ای خود در پرتوی نزدیکی باکو به غرب و کریدور زنگزور
راهبرد: تأکید روسیه بر همکاری‌های منطقه‌ای با نگاه بر مضرات حضور نیروهای غربی در قفقاز جنوبی
هدف:
حفظ نفوذ منطقه‌ای در قفقاز جنوبی
حفاظت از مزیت‌های اقتصادی در منطقه
تأکید بر پایبندی باکو به توافق‌های دوجانبه
ایران چه باید می‌کرد؟
دیپلماسی فعال‌تر در میانجیگری صلح به‌ویژه از طریق سازوکار منطقه‌ای 3+3 (ایران، روسیه، ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان)
تقویت روابط اقتصادی با جمهوری‌آذربایجان با هدف تأثیرگذاری بر تصمیم‌های باکو
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ترانزیتی جایگزین
تقویت اتحاد همکاری‌های راهبردی با ارمنستان به‌منظور جلوگیری از نقش‌آفرینی نیروهای فرامنطقه‌ای
رایزنی‌های گسترده‌تر در محافل بین‌المللی و برجسته‌سازی حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی
تقویت همکاری‌های منطقه‌ای با روسیه درباره کریدور زنگزور
آمریکا چه سودی می‌برد؟
تقویت نفوذ ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی
تحت‌تأثیر قرار دادن نفوذ سنتی روسیه در قفقاز جنوبی
کسب حقوق انحصاری توسعه و مدیریت کریدور زنگزور برای 99سال (با قابلیت تمدید)
کنترل یک مسیر کریدوری راهبردی در منطقه
ایجاد فرصت‌های گسترده برای شرکت‌های آمریکایی در حوزه‌های مختلف از تجارت و فناوری گرفته تا حمل‌ونقل
تقویت امنیت انرژی متحدان آمریکا در اروپا
افزایش همکاری‌های نظامی آمریکا در سطح منطقه به‌ویژه با جمهوری آذربایجان
مطرح شدن نام ترامپ به‌عنوان میانجی صلح و پیشنهاد وی برای دریافت جایزه نوبل صلح
کنترل مسیرهای دور زدن تحریم‌های روسیه
پیام‌های یک تغییر نام
نمودی از جاه‌طلبی‌های شخصی ترامپ
خیز و اصرار رئیس‌جمهور آمریکا برای دریافت جایزه نوبل صلح
تلاش ترامپ برای مطرح کردن خود به‌عنوان یک میانجی صلح در سطح جهان
مطرح کردن آمریکا به‌عنوان یک قدرت میانجیگر در مناقشات بین‌المللی
تلاش برای کسب نفوذ بلندمدت آمریکا در قفقاز جنوبی
بسترسازی منطقه‌ای برای مهار محور ایران، روسیه و چین
جذب منافع اقتصادی برای شرکت‌های آمریکایی