پیام فارس - اکو ایران /متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
وقتی مقامات ترکیه سال گذشته برای بحث در مورد مذاکرات صلح بین ارمنستان و آذربایجان با همتایان روسی خود دیدار کردند، مسکو پیامی صریح داشت: هیچ بیگانه‌ای وارد «حیاط خلوت» آنها نخواهد شد.
یکی از مقامات روسی در این جلسه گفت: «قفقاز جنوبی برای ما خط قرمز است». این اظهار نظر نشان دهنده ناامیدی فزاینده در کرملین از نزدیکی نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، به واشنگتن و غرب پس از جنگ قره‌باغ در سال 2020 است.
ورود ناگهانی به قفقاز
به نوشته میدلیست آی، در سال 2025، ایالات متحده به سرعت وارد این منطقه شده و یک توافق مهم بین ایروان و باکو را منعقد کرد که در ظاهر راه را برای صلح نهایی بین دشمنان دیرینه هموار می‌کند. طبق این توافق، واشنگتن یک کریدور ترانزیتی استراتژیک را در قفقاز جنوبی برای 100 سال آینده اداره خواهد کرد. این مسیر که به نام دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا نامگذاری شده، آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به منطقه خودمختار نخجوان متصل خواهد کرد. به سبک معمول ترامپ، این مسیر TRIPP (مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی) نامیده خواهد شد.
طبق ابتکار عمل ایالات متحده، رهبران آذربایجان و ارمنستان به صلح متعهد شده‌اند و هفته گذشته پیش‌نویس توافقی را که اوایل امسال حاصل شده بود، امضا کردند. در حالی که میانجیگری آمریکا در رفع اختلافات محوری بود، تیرگی روابط روسیه و آذربایجان نیز به همان اندازه نقش مهمی ایفا کرد.
تنش‌های باکو-مسکو
تنش‌ها پس از آن‌که مسکو از عذرخواهی یا جبران خسارت برای سرنگونی یک هواپیمای مسافربری خطوط هوایی آذربایجان در دسامبر 2024 خودداری کرد، تشدید شد. دفاع هوایی روسیه این هواپیما را در نزدیکی گروزنی سرنگون کرد و 38 نفر را -پس از اشتباه گرفتن آن با یک گروه پهپاد اوکراینی- کشت. این رابطه در ماه ژوئیه، زمانی که پلیس روسیه، در جریان تحقیقات قتل در یکاترینبورگ، به خانه‌ای حمله کرد و برادران آذربایجانی‌تبار، ضیاءالدین و حسین صفراف، را کشت و چندین نفر دیگر را زخمی کرد، رو به وخامت بیشتری گذاشت. خشم باکو در پوشش رسانه‌هایش، از جمله کانال‌های تلویزیونی دولتی، که آشکارا از مسکو انتقاد کرده‌اند، مشهود است.
آذربایجانی‌ها همچنین به دنبال تضمین‌های امنیتی با ایالات متحده و لغو تحریم تسلیحاتی جاری ایالات متحده علیه این کشور هستند.
چندین مقام منطقه‌ای در گفت‌وگو با میدل‌ایست آی نگرانی خود را در مورد انتقام احتمالی روسیه ابراز کردند. برخی گمانه‌زنی کردند که مسکو می‌تواند اقداماتی را برای تضعیف دولت‌های مربوطه انجام دهد یا سعی کند کودتاهایی را در ارمنستان یا آذربایجان، هر دو جمهوری شوروی سابق، مهندسی کند.
نفوذ روسیه هنوز در حکومت، فرهنگ و اقتصاد هر دو کشور عمیق است و هر دو دارای یک اقلیت کوچک اما ریشه‌دار قومی روس هستند. به نیابت از طرف مسکو، مارگاریتا سیمونیان، سردبیر تلویزیون دولتی، آخر هفته به بینندگان یادآوری کرد که این مسکو بود که با میانجیگری آتش‌بس، جنگ دوم قره‌باغ را در سال 2020 پایان داد و گفت که ارمنستان تنها از طریق تضمین‌های روسیه می‌تواند امن باشد. او پاشینیان را به چاپلوسی نسبت به ترامپ متهم کرد. ولادیمیر سولویوف، مفسر طرفدار کرملین، حتی صریح‌تر بود و هشدار داد که اگر پایگاه‌های ناتو در آنجا مستقر شوند، روسیه ممکن است «عملیات نظامی ویژه» دیگری را در قفقاز جنوبی، همانطور که در اوکراین انجام داد، آغاز کند.
یک دیپلمات ارشد منطقه‌ای به میدل ایست آی گفت که روسیه می‌تواند جمعیت قابل توجه آذربایجان را که حدود دو تا سه میلیون نفر از آنها آذربایجانی تبار هستند، هدف قرار دهد. مسکو همچنین می‌تواند دارایی‌های متعلق به خانواده علی‌اف و الیگارشی‌های متحد در روسیه را توقیف کند. در میان کسانی که از نزدیک تحت نظر هستند، می‌توان به میلیاردرهای آذربایجانی-روسی، گاد نیسانوف و زاراخ ایلیف، اشاره کرد.
ترکیه در گذشته با نگرانی‌های مشابهی در مورد باکو، که با آن روابط قومی و فرهنگی نزدیکی دارد، مواجه بوده است. در طول درگیری‌های سال 2020، آنکارا نه تنها پهپادهای مسلح، سیستم‌های جنگ الکترونیکی و قابلیت‌های اطلاعاتی را تأمین کرد، بلکه مشارکت جنگجویان سوری را نیز تسهیل کرد.
مقامات ترکیه همچنین در شناسایی و سرکوب عناصر طرفدار روسیه در ارتش آذربایجان نقش داشتند. یکی از این موارد، نجم‌الدین صادق‌اف، رئیس وقت ستاد کل ارتش بود که مظنون به هم‌سویی با طرفداران روسیه بود. یک منبع آگاه به این موضوع به میدل ایست آی گفت که مقامات ترکیه در طول جنگ ترتیب برکناری او را دادند، او را برای بازجویی به ترکیه آوردند و بعداً به او اجازه دادند به روسیه بازگردد.
نفوذ روسیه در ارمنستان
ارمنستان از طریق امنیت مرزی، پایگاه‌های نظامی و وابستگی اقتصادی همچنان عمیقاً به مسکو وابسته است. یک دیپلمات منطقه‌ای پس از مراسم امضای قرارداد در کاخ سفید در روز جمعه به میدلیست‌آی گفت: «اگر جای پاشینیان بودم، مراقب پشت سرم می‌بودم».
به گفته جاشوا کوچرا، تحلیلگر ارشد قفقاز جنوبی در گروه بین‌المللی بحران: «ارمنستان به شدت به گاز طبیعی و غلات روسیه وابسته است». مهاجرت، با بیش از 82000 شهروند ارمنی که در روسیه کار می‌کنند و 2.3 درصد از نیروی کار خارجی آن را تشکیل می‌دهند، پیوند با ارمنستان را بیش از پیش تقویت می‌کند. او افزود که روسیه همچنین هزاران سرباز را در پایگاه نظامی خود در گیومری نگه داشته است و بازار روسیه مقصد اصلی صادرات کشاورزی ارمنستان است.
در واقع، در جریان مذاکرات قبلی عادی‌سازی روابط ترکیه و ارمنستان، مرزبانان روسی در جریان مذاکرات مربوط به بازگشایی گذرگاه‌ها حضور داشتند که به شدت نشان‌دهنده نفوذ روسیه است.
در سال 2022، پاشینیان پس از درگیری‌های مرزی با آذربایجان، از سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) به رهبری روسیه درخواست کمک نظامی کرد، اما این اتحاد از استقرار نیرو خودداری کرد. به عنوان نشانه‌ای از کاهش روابط با روسیه، او در فوریه 2024 اعلام کرد که ارمنستان عضویت خود در سازمان پیمان امنیت جمعی را به حالت تعلیق درآورده است.
یک رویکرد سنجیده؟
در طول سال گذشته، پاشینیان همچنین ادعا کرده که چندین تلاش برای کودتا، از جمله کودتایی که گفته می‌شود کلیسای حواری ارمنی در آن دخیل بوده است، را خنثی کرده است.
با این حال، اوضاع برای رهبر ارمنستان کاملاً تاریک نیست. کوچرا خاطرنشان کرد که اگرچه روسیه بر ارمنستان نفوذ دارد، اما گزینه‌های آن محدود است، زیرا در یک جنگ طولانی در اوکراین گرفتار است. او گفت: «این اهرم‌ها را دارد، اما اگر از آنها استفاده کنید، چه می‌شود؟ این فقط ارامنه بیشتری را متقاعد می‌کند که روسیه شریک قابل اعتمادی نیست». کوچرا افزود که از قبل نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد مسکو ممکن است رویکرد سنجیده‌ای را در این کشور دنبال کند.
به عنوان مثال، در ماه آوریل، روزنامه اقتصادی روسی ودوموستی، که روابط نزدیکی با کرملین دارد، گزارش داد که سرگئی کرینکو، معاون اول رئیس جمهور، برای نظارت بر «پرونده ارمنستان» منصوب شده است. گزارش این روزنامه حاکی از آن است که کرملین ممکن است با هدف کسب «سهم اقلیت» در سیاست ارمنستان، انتظار داشته باشد که پاشینیان در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده پیروز شود. این روزنامه به نقل از یک متخصص نوشت: «کرملین با تلاش برای کسب حداقل یک نیروی اقلیت در سیاست ارمنستان، به راحتی حضور خود را به این کشور یادآوری خواهد کرد».
مسکو رسماً از توافق ارمنستان و آذربایجان در آخر هفته استقبال کرده است، اما همچنین هشدار داده است: «دخالت بازیگران غیرمنطقه‌ای باید دستور کار صلح را تقویت کند، نه اینکه اختلافات جدیدی ایجاد کند». این روزنامه افزود که امیدوار است از تکرار «تجربه ناگوار» حل‌و‌فصل مناقشه به رهبری غرب در خاورمیانه جلوگیری کند.
بازار ![]()